Ter un teito -un espazo no que desenvolver a vida persoal en condicións de habitabilidade, calor, espazo suficiente-, é unha esixencia básica para calquera persoa. Este dereito non pode desligarse de dereitos fundamentais como a dignidade, o desenvolvemento da vida privada e familiar. É tamén condición para o exercicio doutros dereitos: educativos, laborais, de participación política. Desde o estalido da Gran Recesión, unha pluralidade de actores (institucións internacionais, comunidades autónomas, concellos) tentaron coas súas decisións paliar a grave situación existente de emerxencia habitacional.
Este volume colectivo presenta unha visión poliédrica desde distintas disciplinas científicas dos debates e problemas que hoxe se producen en relación co acceso e permanencia na vivenda. Por iso, pode resultar de interese tanto para un público especializado como para todas aquelas persoas interesadas en aproximarse ao problema da vivenda actualmente.
O libro ten tamén unha dobre vocación: facer unha análise teórico crítico rigoroso dos problemas que rodean á emerxencia habitacional, singularmente das persoas e colectivos vulnerables; pero tamén apuntar propositivamente vías de ensanche do dereito á vivenda e de superación dos obstáculos normativos, administrativos ou sociais que limitan o acceso e permanencia en vivendas dignas. Mostrar, en definitiva, camiños para deseñar políticas públicas de vivenda accesible.

Índice
Prólogo 17
Presentación 21
PARTE I
APROXIMACIONES TEÓRICAS
AL DERECHO A LA VIVIENDA
Capítulo 1
Desigualdad, predistribución y vivienda digna
RAMÓN MÁIZ
1. DESIGUALDAD, NEOLIBERALISMO Y CRISIS 30
1.1. El aumento constante de la desigualdad 31
1.2. Algunos efectos que aquí importan sobre la financiarización del capital 32
1.3. Desregulación, privatización y mercantilización 33
1.3.1. Los efectos desigualitarios y mistificadores del mercado 33
1.3.2. La cultura del neopropietarismo 34
1.3.3. El mercado como multiplicador de la huella ecológica 35
1.3.4. La antropología demediada del Homo Oeconomicus 36
2. TEORÍA ESTRUCTURAL DE LA DESIGUALDAD Y PREDISTRIBUCIÓN 37
2.1. Más allá del “mérito” o la “responsabilidad” individuales 37
2.2. Una perspectiva estructural y comunitaria de la igualdad 39
2.3. Predistribución y redistribución 42
3. EL LUGAR ESTRATÉGICO DEL ACCESO A LA VIVIENDA Y A LA CIUDAD DIGNA EN LA LUCHA CONTRA LA DESIGUALDAD ESTRUCTURAL 45
3.1. Desigualdad, corrupción y democracia irrepresentativa: el “urbanismo salvaje” en España 45
3.2. El acceso efectivo a la vivienda digna como núcleo relacional de la lucha contra las vulnerabilidades 49
Capítulo 2
Vulnerabilidad e injusticia estructural:
a propósito de la ‘penuria’ de la vivienda
MARÍA XOSÉ AGRA ROMERO
1. INTRODUCCIÓN 53
2. GRUPOS “PARTICULARMENTE” VULNERABLES Y “SITUACIONES PERMANENTES” DE VULNERABILIDAD 57
3. VULNERABILIDAD COMPARTIDA, VULNERABILIDAD INDUCIDA 64
3.1. Vulnerabilidad y dependencia 65
3.2. Vulnerabilidad e injusticia estructural 70
4. CONCLUSIONES 74
5. BIBLIOGRAFÍA 74
Capítulo 3
La vulnerabilidad social y el desempleo:
Deconstruyendo la dicotomía público-privado
IRATXE ARISTEGUI FRADUA MARÍA SILVESTRE CABRERA
1. INTRODUCCIÓN 77
2. VULNERABILIDAD SOCIAL, (DES)EMPLEO Y NUEVA POBREZA 78
a) Personas en constante vulnerabilidad (cronificadas) 80
b) El precariado joven 81
c) La “nueva pobreza” asociada al (des)empleo 82
3. VULNERABILIDAD SOCIAL Y VIVIENDA 83
4. INCERTIDUMBRES Y EXPECTATIVAS DE FUTURO 85
5. VULNERABILIDAD SOCIAL Y MUJERES 87
6. REFLEXIONES FINALES 91
7. BIBLIOGRAFÍA 92
PARTE II
EL DERECHO A LA VIVIENDA DESDE UNA PERSPECTIVA
DE LOS DERECHOS SOCIALES
Capítulo 4
La efectividad de la regulación normativa del derecho a una vivienda digna y adecuada: una crítica desde el análisis social del Derecho
DOLORS CANALS AMETLLER
1. CONSIDERACIONES PREVIAS SOBRE LA EVALUACIÓN DEL IMPACTO NORMATIVO Y EL ANÁLISIS SOCIAL DEL DERECHO 97
1.1. La evaluación de impacto normativo como instrumento de garantía de efectividad de la norma jurídica 97
1.2. El análisis social del Derecho: algunos apuntes 100
2. EL DESARROLLO LEGISLATIVO Y REGLAMENTARIO DEL DERECHO A LA VIVIENDA COMO DERECHO SUBJETIVO DE CARÁCTER SOCIAL 104
3. EVALUANDO LA EFECTIVIDAD DE LA REGULACIÓN NORMATIVA DEL DERECHO A UNA VIVIENDA DIGNA Y ADECUADA 108
3.1. El contenido de la evaluación normativa retrospectiva 108
3.2. La identificación del problema y de las políticas públicas implicadas. El contexto social, económico y normativo 111
3.3. Situación de partida: datos, fuentes, indicadores y variables 114
3.4. La población afectada 116
3.5. Objetivos legales y evaluación de la efectividad de medidas normativas concretas 117
4. EVALUACIONES CONTENIDAS EN LOS INFORMES DEL DEFENSOR DEL PUEBLO Y DE INSTITUCIONES AUTONÓMICAS 122
4.1. Informe anual del Defensor del Pueblo (2018) 122
4.2. Los informes del Síndic de Greuges de Catalunya 128
4.2.1. Informe “El derecho a la vivienda: cuestiones urgentes” (febrero de 2018) 128
4.2.2. Informe al Parlament de Catalunya 2018 (febrero de 2019) 131
5. BIBLIOGRAFÍA 134
Capítulo 5
Un derecho no tan débil: La movilización jurídica
ante la hipermercantilización de la vivienda
ÁNGEL ADAY JIMÉNEZ ALEMÁN
1. INTRODUCCIÓN 137
2. EL ACCESO A LA VIVIENDA, UN DERECHO CONSTITUCIONAL HIPOTECADO 140
3. LA INTERNACIONALIZACIÓN Y EUROPEIZACIÓN DEL DERECHO HIPOTECARIO ESPAÑOL 147
4. A MODO DE CONCLUSIÓN 154
5. BIBLIOGRAFÍA 155
Capítulo 6
La relevancia constitucional de las obligaciones de protección
del derecho a una vivienda digna y adecuada emanadas
del ordenamiento jurídico internacional
PABLO RIQUELME VÁZQUEZ
1. EL DERECHO A DISFRUTAR DE UNA VIVIENDA DIGNA Y ADECUADA, Y LA GARANTÍA DE LOS PRINCIPIOS RECTORES DE LA POLÍTICA SOCIAL Y ECONÓMICA 162
2. ¿QUÉ «CONTENIDO» DEL DERECHO A DISFRUTAR DE UNA VIVIENDA DIGNA Y ADECUADA CABRÍA GARANTIZAR JURÍDICAMENTE FRENTE AL LEGISLADOR? 167
3. EL CONTENIDO POTENCIALMENTE EXIGIBLE DEL DERECHO A DISFRUTAR DE UNA VIVIENDA DIGNA Y ADECUADA 172
3.1. La protección tradicional 174
3.2. Una novedad dogmática 177
4. BIBLIOGRAFÍA 181
Capítulo 7
Función social de la propiedad y viviendas vacías.
Diez preguntas y respuestas para el debate
ELISA MOREU CARBONELL
1. ¿CUÁNTAS VIVIENDAS VACÍAS HAY EN ESPAÑA? 183
2. ¿EL FENÓMENO DE LA VIVIENDA VACÍA ES URBANO O RURAL? 184
3. ¿POR QUÉ LA VIVIENDA VACÍA ES UN PROBLEMA JURÍDICO? 185
4. ¿QUÉ OPCIONES DE REGULACIÓN HAY Y CUÁLES SON LAS POLÍTICAS PÚBLICAS MÁS EFICACES? 186
5. ¿QUÉ MARGEN DE ACTUACIÓN TIENEN AQUÍ EL ESTADO Y LAS COMUNIDADES AUTÓNOMAS? 187
6. ¿ES EL DERECHO DE PROPIEDAD UN LÍMITE A LAS POLÍTICAS DE VIVIENDA? 189
7. ¿TIENE EL PROPIETARIO DE UNA VIVIENDA LA OBLIGACIÓN DE MANTENERLA HABITADA PERMANENTEMENTE? 190
8. ¿PARA QUÉ SIRVE UNA VIVIENDA SI NO ES PARA VIVIR EN ELLA? 192
9. ¿QUÉ ES UNA VIVIENDA VACÍA? 196
10. Y, EN CONCLUSIÓN, ¿CÓMO SE PUEDE REGULAR LA VIVIENDA VACÍA? 203
11. BIBLIOGRAFÍA 207
PARTE III
VULNERABILIDAD SOCIAL Y VIVIENDA
Capítulo 8
Vulnerabilidad administrativa. Los obstáculos administrativos
en el acceso a los programas de vivienda
ALBA NOGUEIRA LÓPEZ
1. INTRODUCCIÓN 214
2. ¿A QUIÉN SE DIRIGEN LAS POLÍTICAS PÚBLICAS DE VIVIENDA? AMPLIANDO DERECHOS EN LOS ESTATUTOS DE AUTONOMÍA CON LOS COLECTIVOS VULNERABLES EN EL FOCO 216
3. LA VULNERABILIDAD ADMINISTRATIVA EN TIEMPOS DE BUENA ADMINISTRACIÓN, SIMPLIFICACIÓN Y MEJORA REGULATORIA 223
4. LA VULNERABILIDAD ADMINISTRATIVA HABITACIONAL DESDE EL PRISMA DE LOS DERECHOS HUMANOS 225
5. EL PROCEDIMIENTO ADMINISTRATIVO Y LA ADMINISTRACIÓN ELECTRÓNICA: GARANTÍAS O BARRERAS 229
6. REQUISITOS QUE LIMITAN EL ACCESO A LOS PROGRAMAS DE VIVIENDA: RESIDENCIA, INCOMPATIBILIDADES, RENTA O DEUDAS CON LA ADMINISTRACIÓN 234
7. UNA ADMINISTRACIÓN PENSADA PARA LA INTEGRACIÓN SOCIAL: MEDIACIÓN Y APOYO ADMINISTRATIVO 238
8. CONCLUSIONES 240
9. BIBLIOGRAFÍA 242
Capítulo 9
El acceso a la vivienda de los migrantes
en la reciente legislación autonómica ¿real o formal?
MARÍA ANTONIA ARIAS MARTÍNEZ
1. INTRODUCCIÓN 245
2. COMPETENCIAS EXCLUSIVAS EN MATERIA DE INMIGRACIÓN (ESTADO) Y VIVIENDA (CCAA) A LA LUZ DE LA JURISPRUDENCIA CONSTITUCIONAL 248
2.1. La repercusión de la normativa sectorial autonómica en materia de inmigración 249
2.2. La incidencia de la normativa estatal en la competencia exclusiva autonómica en materia de vivienda 252
3. CONSIDERACIONES GENERALES SOBRE VIVIENDA Y MIGRACIÓN EN EL ÁMBITO COMPETENCIAL MUNICIPAL 254
4. EL ESTATUTO JURÍDICO DEL MIGRANTE CONDICIONANTE DE SU ACCESO A LA VIVIENDA EN LA LEGISLACIÓN ESTATAL 258
5. ¿SUPERA LA NORMATIVA AUTONÓMICA EL CONDICIONANTE DE LA NACIONALIDAD PARA EL ACCESO DE LOS MIGRANTES A LA VIVIENDA? 262
6. MEDIDAS PREVISTAS EN LA LEGISLACIÓN AUTONÓMICA PARA LA SATISFACCIÓN DEL DERECHO A LA VIVIENDA POR PARTE DE LOS COLECTIVOS VULNERABLES ¿TAMBIÉN PARA LOS MIGRANTES? 264
6.1. Promoción de la vivienda en régimen de alquiler 265
6.1.1. Medidas para impulsar el incremento del parque de vivienda 266
6.1.2. Fórmulas previstas para la cobertura de las necesidades de alojamiento por parte de los colectivos vulnerables a través de la vivienda en alquiler 269
6.1.2.1. Las ayudas al pago de alquiler 269
6.1.2.2. Aseguramiento de los riesgos inherentes al pago del alquiler 271
6.1.2.3. Actuaciones de mediación 272
6.1.2.4. Creación de Registros de demandantes de vivienda 273
6.2. Medidas urgentes para el alojamiento temporal de personas en situación de emergencia social 275
7. REFLEXIÓN FINAL 277
8. BIBLIOGRAFÍA 278
Capítulo 10
La inclusión socio-residencial de la población gitana
CARMEN MONTESINOS PADILLA
1. EL IMPULSO EUROPEO A LAS ESTRATEGIAS NACIONALES DE INTEGRACIÓN 281
2. EL ANTI-GITANISMO Y LA VIVIENDA EN EUROPA 286
3. LA INCLUSIÓN SOCIO-RESIDENCIAL EN ESPAÑA 291
3.1. El pasado. La enquistada marginación de la población gitana 292
3.2. Los devastadores efectos de la crisis económica 294
3.3. Lineamientos de actuación y políticas públicas 297
4. BIBLIOGRAFÍA 304
PARTE IV
DERECHO A LA CIUDAD Y POLÍTICAS DE VIVIENDA
Capítulo 11
Las políticas de vivienda desde una perspectiva multinivel: un análisis comparado de la legislación autonómica
NATALIA PALEO Y ANDREI QUINTIÁ
1. INTRODUCCIÓN 309
2. LAS POLÍTICAS DE VIVIENDA EN ESPAÑA. ALGUNOS ELEMENTOS CLAVE PARA EL ANÁLISIS 313
3. METODOLOGÍA 325
4. LAS POLÍTICAS AUTONÓMICAS DE VIVIENDA: UN ANÁLISIS COMPARATIVO DE LA LEGISLACIÓN VIGENTE 327
4.1. Dimensión formal del derecho a la vivienda 329
4.2. Dimensión material del derecho a la vivienda 334
4.3. Ranking autonómico sobre el desarrollo normativo del derecho a la vivienda 338
4. CONCLUSIONES 339
5. BIBLIOGRAFÍA 343
ANEXO 1 348
Capítulo 12
La igualdad de género y el derecho a la vivienda
en las nuevas agendas urbanas
ISABEL DIZ, ALBA ALONSO Y NATALIA PALEO
1. INTRODUCCIÓN 351
2. VIVIENDA, URBANISMO Y GÉNERO 353
3. LAS AGENDAS URBANAS COMO NUEVO INSTRUMENTO DE POLÍTICA PÚBLICA 355
4. PERSPECTIVA DE GÉNERO Y DERECHO A LA VIVIENDA EN LAS NUEVAS AGENDAS URBANAS 360
4.1. Diagnosis 360
4.2. Objetivos de las agendas urbanas: perspectiva de género y derecho a la vivienda 362
4.3. La perspectiva de género en los ámbitos de actuación de las agendas urbanas 363
4.4. Políticas de vivienda con perspectiva de género 369
4.5. Evaluación 372
5. CONCLUSIONES 372
6. BIBLIOGRAFÍA 374
Capítulo 13
La reserva para vivienda de protección oficial en suelo urbano
consolidado en Barcelona. Nuevas perspectivas en las relaciones
entre derecho urbanístico y derecho a la vivienda
JULI PONCE SOLÉ
1. LA DOBLE FUNCIÓN DE LAS RESERVAS DE VIVIENDA PROTEGIDA: PROVISIÓN DE VIVIENDA ASEQUIBLE Y MEZCLA SOCIAL CONTRA LA GENTRIFICACIÓN Y LA SEGREGACIÓN 377
1.1. Las reservas para vivienda asequible en España 384
A) Perspectivas económicas, ideológicas, jurídicas 384
B) Perspectiva jurídica 385
2. LAS RESERVAS PARA VIVIENDA PROTEGIDA EN SUELO URBANO CONSOLIDADO 389
2.1. La ley catalana del derecho a la vivienda de 2007 390
2.2. La normativa urbanística catalana y la jurisprudencia del Tribunal Superior de Justicia de Cataluña 390
2.3. La modificación del Plan General Metropolitano en Barcelona y otros municipios 392
3. REFLEXIONES FINALES 405
4. BIBLIOGRAFÍA 408
Capítulo 14
Las viviendas de uso turístico en los instrumentos
de planeamiento general de las capitales autonómicas
CARMEN DE GUERRERO MANSO
1. INTRODUCCIÓN 411
2. LA ATRIBUCIÓN DE USOS EN LA CIUDAD COMO HERRAMIENTA PARA LOGRAR LA CALIDAD DE VIDA DE SUS HABITANTES 414
1.1. Reglas generales para la atribución de usos 419
1.2. Tipo de uso en función de su grado de determinación en los instrumentos de planeamiento urbanístico general 421
1.3. Finalidad o función de los usos: actividades que se desarrollan en la ciudad 422
1.4. Grado de adecuación de los usos con las limitaciones impuestas por las normas urbanísticas 423
2. ORDENACIÓN URBANÍSTICA DE LAS VIVIENDAS DE USO TURÍSTICO EN LOS INSTRUMENTOS DE PLANEAMIENTO GENERAL DE LAS CAPITALES AUTONÓMICAS 425
2.1. El uso residencial en los instrumentos de planeamiento urbanístico general 426
2.2. La compatibilidad del uso residencial con otros tipos de usos en los instrumentos de planeamiento urbanístico general 428
2.3. La sustitución de los usos previamente establecidos en los instrumentos de planeamiento general 433
3. A MODO DE CONCLUSIÓN 435
4. BIBLIOGRAFÍA 436